Το μαγικό φυτό που ανοίγει πόρτες βουνών και σπηλαίων

Το παραμύθι "Άνοιξε Κουδουμουντού!" είναι η ελληνική παραλλαγή του πασίγνωστου αραβικού παραμυθιού "Άνοιξε Σουσάμι!", το οποίο διαδόθηκε σε ολόκληρη την Ευρώπη μέσα από το βιβλίο Χίλιες και Μία Νύχτες και επικράτησε να λέγεται "Ο Αλί Μπαμπά και οι Σαράντα Κλέφτες".

Try Opening Sesame, Charles Yates

Ο συγκεκριμένος τύπος παραμυθιού φέρεται να είναι ένας συνδυασμός δύο άλλων, διαφορετικών, δηλαδή του παραμυθιακού τύπου 676, που είναι ένα μαγικό παραμύθι, με τον παραμυθιακό τύπου 954, που είναι μια ρεαλιστική ιστορία κλεφτών.* Έχει υποστηριχθεί ότι η μαγική φράση του αραβικού παραμυθιού έχει βουδιστική προέλευση και ότι το σουσαμόλαδο χρησιμοποιούταν για το λάδωμα των οπών μιας κλειδαριάς. Κατ' αυτό τον τρόπο διατήρησε μέσα στα παραμύθια μια μαγική σημασία και διάσταση. Άλλη μια θεωρία υποστηρίζει ότι το ίδιο λάδι έχει χρησιμοποιηθεί ως υπακτικό μέσο, ενώ, τέλος, γνωστή έχει γίνει και η μεγάλη αξία που του προσέδιδαν κατά τη διάρκεια προσφορών σε θυσίες.

Όμως γιατί στις ελληνικές παραλλαγές χρησιμοποιείται αυτή η περίεργη λέξη "κουδουμουντού"; Και τι να σημαίνει; Η αλήθεια είναι ότι οι λαϊκοί παραμυθάδες, μη γνωρίζοντας την ακριβή σημασία της λέξης,  "κάτι που άλλωστε ενίσχυε τη μαγική της διάσταση",** δημιουργούσαν πολλά ακαταλαβίστικα παράγωγα με τη μεταφορά της από στόμα σε στόμα. Η λέξη αυτή προέρχεται από το λατινικό codimento***, και στη βυζαντινή εποχή χρησιμοποιούταν για να δηλώσει το καρύκευμα που νοστίμιζε το φαγητό, δηλαδή το μαϊντανό.

Εδώ κρύβεται και η σύνδεση των δύο μαγικών φράσεων, ελληνικής και αραβικής. Το κοδιμέντο όπως και το σουσάμι, είναι φυτό. Και από τα δύο παράγεται λάδι, το οποίο, μέσα σ' άλλα, χρησιμοποιείται και για λάδωμα κλειδαριών. Άρα, στην παραμυθιακή λογική, αυτό του δίνει τη δύναμη να ανοίγει μαγικές πόρτες που οδηγούν σε σπηλιές και βουνά.Αντίστοιχες ιδιότητες στη λαϊκή παράδοση έχουν και το σιδερόχορτο καθώς και το τετράφυλλο τριφύλλι.

 Η ηθική διάσταση του παραμυθιού είναι λίγο αμφίβολη. Γι' αυτό το λόγο, πολλοί λαϊκοί αφηγητές προσπάθησαν να αποκαταστήσουν τον ήρωα ηθικά, βάζοντας τον στο τέλος να μοιράζει τα πλούτη του στους φτωχούς συγχωριανούς του, ή χρησιμοποιώντας μοτίβα τα οποία τονίζουν τη δυστυχία του ήρωα και τη σκληρότητα του αδερφού του: κάποιοι αφηγητές μάλιστα, χρησιμοποιούν το εισαγωγικό επεισόδιο με τον πλούσιο να ξαποστέλνει το φτωχό, ο οποίος ήρθε να ζητήσει λίγο φαΐ, ή τον στέλνει μαζί με ένα ψωριασμένο αρνί στο διάολο.
Ξέρω, δεν είναι το πιο όμορφο παραμύθι που υπάρχει. Αλλά είναι αυτό που βάφτισε το blog.....

Βιβλιογραφία
Άννα Αγγελοπούλου, Μαριάνθη Καπλάνογλου, Εμμανουέλα Κατρινάκη, Επεξεργασία Παραμυθιακών Τύπων και Παραλλαγών ΑΤ 560-699, εκδόσεις Ε.Ι.Ε, Αθήνα 2007.
Μαριάνθη Καπλάνογλου, Παραμύθι και αφήγηση στην Ελλάδα: μια παλιά τέχνη σε μια νέα εποχή, εκδόσεις Πατάκη, 3η έκδοση, Αθήνα 2006.

*Μαριάνθη Καπλάνογλου, ο.π., σελ. 224
**Άννα Αγγελοπούλου κ.α., ο.π., σελ. 467
***Μαριάνθη Καπλάνογλου, ο.π., σελ. 225.